ШУА-ийн салбарын бага чуулганы үйл ажиллагаа, үүргийн талаар Биологийн салбарын бага чуулганы дарга, академич Ц.Жанчив, Эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, доктор Н.Нарантуяа нартай хийсэн ярилцлагыг толилуулж байна.
-ШУА-ийн Бага чуулган гэж ер нь ямар ажил эрхэлдэг байгууллага вэ?
Ц.Ж: -ШУА-ийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд Академи нь шинжлэх ухааны салбараар бага чуулгантай байна гэж заасан байдаг. Түүний хийх ажил, үүргийг нь ч заагаад өгчихсөн байгаа. Бага чуулган бол тухайн шинжлэх ухааны чиглэлээр монголын бүх эрдэмтдийн төлөөллийн байгууллага юм.
-Бага чуулган ямар үүрэг гүйцэтгэдэг юм бэ?
Ц.Ж: Хууль, эрхзүйн хүрээнд салбарын бага чуулган нь:
- Тухайн салбарын чиглэлээр хийж байгаа судалгаа шинжилгээний ажлын явц, үр дүнг шүүн хэлэлцэх
- Эрдэм шинжилгээний хэрэгжиж дууссан сэдэв, төслийн тайланг хэлэлцэн үнэлэлт, дүгнэлт гарган холбогдох байгууллагад шилжүүлэх
- Салбарын шинжлэх ухааны бүтээл, хэвлэлд шилжүүлэх ном, эрдмийн ажлыг шүүн хэлэлцэж, дүгнэлт гаргах зэрэг ажлуудыг хэлэлцдэг юм.
-ШУА салбарын бага чуулгантай байдаг юм байна. Танай салбар ямар шинжлэх ухааны салбар вэ? Ямар үүрэгтэй юм бэ?
Ц.Ж: - Манай бага чуулган бол биологийн шинжлэх ухааны салбарын бага чуулган юм. Би дээр хэлсэндээ биологийн салбарын бага чуулганыг зөвхөн ШУА-ийн хүрээнд үйл ажиллагаа явуулдаг гэж ойлгож болохгүй юм. Учир нь улсын хэмжээнд биологийн шинжлэх ухааны салбарын хүрээнд явуулж буй эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг хэлэлцэж, үнэлэлт дүгнэлт өгдөг. Энд ШУА-ийн харъяа хүрээлэнгээс гадна МУИС, МУБИС, ШУТИС зэрэг Их дээд сургуулиудын биологийн чиглэлтэй судалгаанууд, хэрэгжүүлж буй сэдэв төсөл бүгд хамрагддаг. Ийм болохоор Монгол улсын шинжлэх ухааны академи шинжлэх ухааны төв байгууллага гэдгийг харуулж буй үйл ажиллагааны бүтцийн хэлбэр бол Их, бага чуулганууд юм шүү дээ.
- Танай бага чуулган ямар бүтэцтэй, хичнээн гишүүнтэй байдаг юм бэ?
Н.Н - Бага чуулганы дүрмэнд тусгагдсан Бага чуулганы гишүүний 30 хүртэл хувийг 2 жил тутамд шинэчилнэ гэсэн заалтийн хүрээнд 2014 оны 3 сард нөхөн сонгууль явуулж, бага чуулганы шинэ бүтцийг бий болгосон. Нөхөн сонгуульд хүрээлэн төв, Их дээд сургууль зэрэг байгууллагуудаас нийт 14 хүн нэр дэвшсэнээс сонгуулиар 6 хүн бага чуулганы гишүүнээр сонгогдсон юм. Өнөөдөр 24 гишүүнтэй, үүнээс Их, дээд сургуулийн төлөөлөл-5, Төрийн болон төрийн бус байгууллагын төлөөлөл-4, гадаад оронд ажилладаг монгол эрдэмтэн -1 байгаа нь бага чуулганы гишүүний 41 %-ийг бүрдүүлж байна. Бага чуулганы гишүүнээр МИУС-ын ШУ-ны сургуулийн Байгалийн ухааны салбарын Биологийн тэнхимийн, МУ-ын Боловсролын их сургуулийн Математик байгалийн ухааны сургуулийн, ШУТИС-ийн Үйлдвэрлэлийн технологийн сургуулийн Хүнс судлалын эрдэм шинжилгээний төв-ийн багш нар сонгогдон бага чуулганы үйл ажиллагаанд идэвхитэй оролцож байна. Ингэж бага чуулганы бүтэц олон талт байгууллагын гишүүнчлэлээс бүрдэж байгаа нь биологийн шинжлэх ухааны салбарын хүрээнд нэгдмэл үйл ажиллагаатай нэгдсэн бодлого барин ажиллах боломжийг бүрдүүлж байдаг.
- Танай салбарт судалгааны олон чиглэлийн эрдэмтэд гишүүн байдаг юм байна. Судалгааны ажлаа хамтарч хийдэг гэж ойлгож болох уу? Ер нь төрийн байгууллага ч юм уу хувийн хэвшлийн байгууллагатай яаж хамтардаг вэ? Хамтардаг уу?
Н.Н: Бид Их, дээд сургуулт, төрийн болон төрийн бус байгууллага, орон нутаг гээд бүх л салбарт хамтарч ажилладаг. Тухайлбал,
Их дээд сургуулийн сургалт, боловсон хүчин бэлтгэх чиглэлээр нягт хамтын ажиллагаатай. Эрдэмтэд өөрсдийн шинжлэх ухааны чиглэлээр хичээл заах, лекц хийх, магистр, докторын ажлыг удирдах, албан ёсны шүүмж өгөх, хүрээлэнгийн материаллаг баазыг түшиглэн оюутнууд, магистрант, докторантуудын дадлагын ажлыг явуулах, дадлагажуулж, эрдэм шинжилгээний ажлын туршлага эзэмшүүлэх зэрэг ажлыг хамтран явуулж байна. Энэ нь боловсон хүчин бэлтгэх ажлын үндсэн хэсэг юм.
ШУА-ийн орон нутагтай хамтран ажиллахаар байгуулсан ерөнхий гэрээний хүрээнд бага чуулган санаачлан Завхан аймгийн ЗДТГ-тай Ботаникийн хүрээлэн, Монгол Оросын хамтарсан Биологийн иж бүрэн экспедицитэй хамтарсан гурвалсан гэрээг тусд нь байгуулж, Завхан аймгийн экосиситемийн судалгааг хийхээр төлөвлөж, 2014 онд судалгааны ажлыг эхлүүлээд байгаа. Завхан аймагт экологийн судалгаа хийгдэж байгаагүй, өнөөдрийн цаг уурын өөрчлөгдөл, дулаарал, хуурайшлын нөлөөгөөр бэлчээр, ургамалжил их өөрчлөгдөж, цөлжилт хүчтэй нүүрлэж байгаа нутаг. Иймд бидэнд тавьсан саналын дагуу энэ ажил хийгдэж байгаа. Эрдэмтэд, судлаачдын үүрэг бол орон нутгийн хөгжлийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр явуулах, өнөөгийн бэлчээр, ургамалжлын төлөв байдлыг үнэлэх, тогтоох, хүчтэй доройтсонг нөхөн сэргээх, цөлжилттэй тэмцэх арга замыг тодорхойлж, шинжлэх ухааны үндэслэлийг боловсруулах юм.
Салбарын асуудал шийдвэрлүүлэх шаардлагатай судалгааны ажил, судалгааны чиглэлийг бид бас УИХ-ын Байнгын хороонд хэлэлцүүлж, төрийн бодлогод тусгуулах, төр засгийн байгууллагад зөвлөмж, дүгнэлтийг хүргүүлэн ажиллаж байна. Тухайлбал:
1. 2011 онд “Монгол орны ойг ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх асуудалд” хэлэлцүүлгийг БОХХААБХ-д хэлэлцүүлж, хэлэлцүүлэгт ойн чиглэлээр судалгаа явуулдаг эрдэмтэд, судлаачид төрийн бус байгууллагын төлөөллүүд оролцож санал солилцож, цаашид авах арга хэмжээний талаар Байнгын хорооноос зөвлөмж гаргаж ажиллан, 2014 оны бага чуулганы төлөвлөгөөнд тусгадсаны заалтын хүрээнд бага чуулганы гишүүн БОНХАЖЯ-ны хэлтсийн дарга, доктор Ц.Банзрагч хариуцан хамтарсан хэлэлцүүлэгүүдийг удаа дараа зохион байгуулсан юм. Уг хэлэлцүүлэгийн хүрээнд манай ой судлаач эрдэмтдийн гаргасан саналууд УИХ-д өргөн барьсан “Ойн талаар төрөөс баримтлах бодлого” баримт бичигт тусгагдаад байгаа юм.
2. 2013 онд “Монголын улаан ном”-д орсон монгол улсад цөөхөн тоотой үлдээд байгаа “Мазаалай баавгайг хамгаалах” асуудлаар БОХХААБХ-д хэлэлцүүлэг зохион байгуулж Байнгын хорооны тогтоол гаргуулан ажилласны дүнд БОНХЯ-ны зардлаар АНУ-ын Айдохигийн их сургуульд манай судлаач ажиллан мазаалай баавгайн ангилилзүйн асуудлыг шийдвэрлэж, мазаалай баавгай ( Ursus arctos gobiensis) нь 5000 гаруй жилийн өмнө хүрэн баавгай (Ursus arctos)-н зүйлээс салбарласан шинэ дэд зүйл болохыг тогтоогоод байгаа. Энэ нь цаашид түүний хамгаалах асуудалд чухал шийдвэрлэх алхам болох ач холбогдолтой юм.
3. 2014 онд салбарын бага чуулган “Судалгааны үр өгөөжийг дээшлүүлье, чанарын жил” уриатай ажилласан л даа. Энэ ажлын хүрээнд ургамал судлалын салбарын эрдэмтэд “Ургамлын физиологийн шинжлэх ухааны өнөө ба ирээдүй” хэлэлцүүлгийг зохион байгуулж, монгол улсын ургамлын физиологийн өнөөгийн хүрсэн түвшин, ирээдүйн зорилго зорилтоо тодорхойлж, үүний тулд лабораторийн тоног төхөөрөмж, ажлын нөхцлийг яаж сайжруулах, ямар түвшинд хүргэх шаардлага байгааг хэлэлцүүллээ. Бага чуулганы гишүүд санал бодлоо солилцон, зохих шийдвэрийг холбогдох байгууллагад оруулахаар бэлтгэж байна. Эдгээр ажлууд нь бага чуулганы салбар хоорондын хамтын ажиллагааг өргөжүүлж, судалгааны ажлын уялдаа холбоог бэхжүүлж буйн нэгэн илрэл болж байна.
-ШУА-ийн Биологийн бага чуулган ямар төсөвтэй ажилладаг вэ? Гишүүд цалин хөлс авдаг уу?
Н.Н: - Бага чуулган ямар ч төсөвгүй. Бага чуулганы гишүүд цалин авдаггүй. Ер нь бол бага чуулганы хүрээнд ямарваа ажил зохион байгуулахад санхүүгийн хүндрэл тохиолддог. Өнөөдөр бүх л юм мөнгөөр үнэлэгддэг, хөлсгүй ажил гэж байхгүй болсон цаг. Хэрэгжиж дууссан сэдэв, төслийн гүйцэтгэлийн тайланд мэргэжлийн хүмүүсээр эксперт хийлгэн бага чуулганд хэлэлцүүлэх шаардлагатай болдог. Гэтэл эксперт хийлгүүлэх хөлс байдаггүй, Гэвч үүнийг гишүүд бага чуулганы гишүүнийхээ үүрэг гэж ойлгон үнэ хөлсгүй хийгээд л өгдөг. Цалин хөлсгүй хир нь өөрсдийн ажлаа хойш нь орхиод л хуралдаж, шаардлагатай асуудлуудыг хэлэлцдэг, үнэлдэг, дүгнэдэг. Ер нь бага чуулганы гишүүн байна гэдэг нь эрдэмтэн хүний хувьд шинжлэх ухааны хөгжилд оюуны мэдлэг, туршлагаа зориулж буй нэр төрийн хэрэг юм л даа. Өрсөлдөөн ч ихтэй байдаг.
