ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн захирал, доктор, дэд профессор Жанцангийн Бат-Ирээдүйтэй ярилцлаа.
- Шинэ цагийн шинжлэх ухааны ууган байгууллага судар бичгийн хүрээлэн түүний ууган салбаруудын хэл зохиолын хүрээлэнгийн 100 жилийн ой өнөөдөр тохиож байна -
-Хэл зохиолын хүрээлэнгийн түүхийн талаар ярилцлагаа эхэлье?
-Бид энэ жил Монгол Улсад шинэ цагийн шинжлэх ухааны байгууллага үүссэний 100 жилийн ой, ШУА-ийн 60 жилийн ойг тэмдэглэх дашрамд 1921 онд байгуулагдсан Судар бичгийн хүрээлэнгийн Дуун ухааны тасгаас үүдэлтэй Хэл зохиолын хүрээлэнгийн 100 жилийн ойг тэмдэглэж байна. Энэ тухай ахмад эрдэмтэд, тус хүрээлэнгийн захирлаар ажиллаж байсан А.Лувсандэндэв, П.Хорлоо, Х.Сампилдэндэв зэрэг эрдэмтэд илтгэл айлтгалдаа эш татан үзүүлсэн байдаг. Манай хүрээлэн 1921 оноос Дуун ухааны тасаг, 1930 оноос Хэл бичгийн кабинет, 1957 оноос Хэл бичиг, утга зохиол судлах газар, 1961 оноос одоогийн ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэн гэдэг нэртэй болсон. Монгол Улсын хувьд судар бичгийн хүрээлэн байгуулагдсан тэр цагаас үндэсний хэл бичиг, утга соёлоо хөгжүүлэхэд ихээхэн анхаарал тавьж ирсэн түүхэн уламжлалтай. Судар бичгийн хүрээлэнг анх байгуулсан бичиг номын найман хүний тав нь монгол хэл бичгийн хүмүүс байдаг.
-Академи гэдэг үг ер нь монгол хэлний үгийн санд хэдийд орж ирсэн юм бэ?
-1924 онд “Монгол Улсын Судар бичгийн хүрээлэнгийн эрхлэх үйлдвэрийн товчоо” хэмээх баримт бичгийг батлахад энэ үг анх дурдагдсан гэж судлаачид үздэг.
-1921-1930 он буюу хүрээлэнгийн үүслийн эхэн үед “Дуун ухааны тасаг”-т ямар нэрт эрдэмтэд, зохиолчид ажиллаж байсан юм бол?
-Дуун ухааны тасгийн эрхлэгчээр Б.Ринчен, 1936 оноос Д.Нацагдорж түүхийн тасгийн эрхлэгч байхдаа хавсран ажиллаж байсан. Харамсалтай нь тэрбээр 1937 онд зуурдаар таалал төгссөн. Нэрт эрдэмтэн Шадавын Лувсанвандан 1936 оны намраас 43 он хүртэл Дуун ухааны тасагт ажилтан болон эрхлэгчээр ажиллаж байсан гэдэг.
-Судар бичгийн хүрээлэнгийн хэл бичгийн бодлогын асуудал ер нь юу байсан бэ?
-“Монгол Улсын Судар бичгийн хүрээлэнгийн эрхлэх үйлдвэрийн товчоон” хэмээх баримт бичгийг 1924 оны гуравдугаар сарын 23-ны өдөр хэлэлцэн баталсан байдаг юм. Энэ баримт бичгийн хоёрдугаар ангийн хоёрдугаар зүйлд монгол хэл бичгийн бодлогын талаар заасан. Нэгт, Монгол үндэстний эдүгээ хэлж бүхий олон аймаг нутгийн тус тусын хэлний аяс ялгаврыг харилцан үлж (жишиж) шинжлэх ба хэлний шинжлэгдэхүүн үгс зүйлийг хураан бүртгэмүй. Хоёрт, Монгол үндэстний хэл дээр бүхий аман зохиол зүйлийг бичиж авах ба бичгийн зохиолуудыг цуглуулан шинжилмүй гэх мэтээр заажээ. Энэ зорилтоо биелүүлсний дараа юу хийхийг нь бүр тодорхой заачихсан байдаг. Энэ нь Хэл зохиолын хүрээлэнгийн өнөөдрийг хүртэл хийх үндсэн суурь ажлын бодлогыг тэр үеэс тодорхойлжээ л гэсэн үг.
-Хэл зохиолын хүрээлэнгийн түүхийг ярихад 1930-аад оны үеийн хэлмэгдүүлэлтийн тухай дурсах учиртай. Мөн Б.Ринчен гуайн алдарт дөрвөн боть бүтээлийн тухай та тодруулж өгөхгүй юү?
-Улс төрийн хар шуурга тус хүрээлэнгийн ажилтан, албан хаагч нарыг тойроогүй дайрсан. Жамсрангийн Цэвээн баригдаж, хожим ЗХУ-д цаазлуулсан. Бямбын Ринчен хувьсгалын эсэргүү, японы тагнуул, феодалын үеийг магтагч, жижиг хөрөнгөтний үзэлтэн, хуучны соёлыг дөвийлгөгч гэсэн нэр хоч зүүсэн, мөн Ц.Дамдинсүрэн гуайг “дайсны тагнуулын бүлэгт элссэн” хэргээр бас хэлмэгдүүлэн Москвад сурч байхад нь дуудан баривчилж 1938 оны тавдугаар сард шоронд суулган байцаасан ч 1940 оны эхээр сулласан байдаг. Б.Ринчен гуайн алдартай “Монгол бичгийн хэлний зүй” хэмээх дөрвөн дэвтэр бүтээл бол монгол хэлний судалгааны суурь бүтээл болсон гэж гадаадын эрдэмтэд үнэлдэг юм. Энэ ном 1964-1967 онд хэвлэгдсэн. 1966 онд хэвлэгдсэн гуравдугаар дэвтэр буюу монгол хэлний үйл болон сул үгийн хэлбэр судлал дэвтэр нь судлаачдын гарт очихоос өмнө шатаагдсан. Харин өгүүлбэрийн сургаал хэмээх дөтгөөр бүлэг нь хэвлэл рүү ч орох боломжгүй болсон байдаг.
-Одоогоор Хэл зохиолын хүрээлэнгийн бүтэц ямар байна. Танай хүрээлэнд өөр байгууллагад байдаггүй “Төвөд судлалын тасаг” хэмээх нэг онцлог салбар байдаг шүү дээ. Эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн гуай санаачлан байгуулсан гэдэг, энэ тухай?
-Одоо манайх Хэл шинжлэл, Харьцуулсан хэл шинжлэл, Хэрэглээний хэл шинжлэл, Сурвалж бичиг, Төвөд судлал, Утга зохиол судлал, Аман зохиол судлал гэсэн үндсэн зургаан салбартай. Эх хэл бичгийн сан хөмрөг, лаборатори, Ц.Дамдинсүрэнгийн гэр музей, “Монголын нууц товчоон” судлалын төв гэсэн есөн үндсэн нэгжтэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна. 2001 онд “Алтай судлалын төв”-ийг байгуулсан байдаг. Таны хэлсэн тасгийг тухайн үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалж “Төвөд хэлт утга зохиол судлалын тасаг” нэрээр 1981 онд байгуулж энэ салбараас академич Д.Цэрэнсодном, шинжлэх ухааны доктор Л.Хүрэлбаатар, Р.Бямбаа, Р.Отгонбаатар, Д.Сумъяа нарын зэрэг нэртэй эрдэмтэд төрөн гарчээ. Бид цаашид судалгааны хүрээг илүү тэлэх зорилгоор энэ оноос эхлэн тус салбарыг “Сурвалж бичиг, төвөд судлалын салбар” болгон өргөтгөсөн.
-Хүрээлэнд хэдэн мэргэжилтэн ажиллаж байгаа вэ?
-Одоогоор 50 орчим эрдэм шинжилгээний ажилтантай. Бараг талаас илүү хувь нь залуучууд байна. Үүнээс төрийн шагналтан нэг, шинжлэх ухааны гавьяат ажилтан тав, ШУА-ийн жинхэнэ гишүүн гурав, шинжлэх ухааны доктор тав, хэл бичгийн ухааны доктор 24 бий. Энэ нь монгол хэл бичиг, утга зохиол судлалын салбарт багагүй хүч гэж хардаг. Мөн ийм хүчээр ажилладаг судалгааны байгууллага ховор, бид баргийн төсөл, хөтөлбөрийг нугалах хүчирхэг багтай гэж тооцож байна.
-Ц.Дамдинсүрэн гуай Хэл зохиолын хүрээлэнгийн анхны захирал бил үү?
-Ц.Дамдинсүрэн гуай 1961-1963 онд Хэл зохиолын хүрээлэнгийн анхны захирлаар ажиллаад халагдсан. Тэрээр энэ тухай өөрийн намтартаа “Төв хорооноос Идшинноров, Вандуй, Баттулга, Гонгор зэрэг хүмүүсийг комисс болгон томилж миний бүх ажлыг шалгуулав. Тэр комиссын дүгнэлтийг үндэслэж намайг донгодоод 1963 оны зургадугаар сарын 21-нд Хэл зохиолын хүрээлэнгийн захирлын ажлаас халав. Одоо би зөвхөн эрдэм шинжилгээний ажилтан болов. Энэ их сайхан хэрэг. Би тавьсан зорилгодоо бүр хүрлээ. Ном үзэх, зохиох ажилд шууд оров” гэж бичсэн байдаг юм.
-Толь бичиг судлалын асуудал бол аливаа улсын үндэсний хэл бичгийн хамгийн чухал асуудал гэдэг. Гэтэл манайхны зарим нь толь бичгийг хэтэрхий энгийн, хар бор ажилд тооцоод байх шиг санагдах юм. Та өөрөө ч толь бичиг судлалаар мэргэшсэн хүн. Ер нь Хэл зохиолын хүрээлэнгийн толь бичиг судлал хэдийнээс эхэлсэн юм бэ?
-Таны хэлдэг үнэн. Явж явж үнэндээ хамгийн их хэрэглээтэй, дүрэм болж хэвшдэг, олноор дагаж мөрдөх ёстой чухал зүйл бол толь бичиг юм. Судар бичгийн хүрээлэнгийн анхны толь бичгийг Сэцэн ханы Бат-Очир шадар, Сутай уулын Мишиг нарын 1921 оноос эхэлж 1927 онд дуусгасан “Монгол үгийн тайлбар толь” хэмээн үздэг. Энэ толийг 1779 оны үед хийсэн манж, монгол, төвөд, хятад үсэг хадмал “Дөрвөн хэлний толь”-иос зохион гаргажээ. Энэ толь бичиг нь 36 дэвтэр буюу хураангуй, 298 зүйл, 546 анги бүхий бүтээл юм. Ийм учраас “Гучин зургаат тайлбар толь” гэж нэрлэсэн. Дараа нь нэрт тольч Садо овогт Б.Шагж бээр 1929 онд “Эрэхүйеэ хялбар олгон зохиосон монгол үгийн тайлбар Чандманийн эрих”, “Үсгийн дүрмийн толь бичиг”, 30 мянган үгтэй Я.Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар толь” зэрэг олон толь бичиг бий. Бид одоо толь бичгүүдээ цахим руу шилжүүлж, дэлхийн хаанаас ч монгол хэлний тайлбар болон бусад толийг үзэж харах боломжтой болгохоор ажиллаж байна.
-Танай хүрээлэнгийн бусдад үлгэр болсон, эрдэм шинжилгээний ач холбогдолтой, монгол хэл шинжлэлийн судалгааг ахиулсан суурь судалгааны ямар ямар бүтээлүүд байна вэ?
-Би бол хамгийн түрүүнд Академийн цэнхэр гэж нэрлэгдсэн “Орчин цагийн монгол хэл зүй” хэмээх бүтээлийг дурдана. Энэ ном бол монгол хэлний бүрэн хэлзүйг хамарсан томоохон суурь судалгааны бүтээл болох юм. Уг бүтээлийг хүрээлэнгийнхэн дангаараа бичээгүй, тухайн үеийн МУИС, УБДС, Сурган хүмүүжүүлэх хүрээлэнгийн голлох эрдэмтэд хамтран бичсэн байдаг. Үүний дараа алдарт Шадавын Лувсанвандангийн туурвиж 1967 онд хэвлүүлсэн “Орчин цагийн монгол хэлний бүтэц, авиа авиалбар хоёр”, 1968 онд хэвлүүлсэн “Орчин цагийн монгол хэлний үгийн бүтэц, үг нөхцөл хоёр” хэмээх Монгол улсын Төрийн шагнал хүртсэн хоёр дэвтэр бүтээлийг нэрлэж болно. Үүнийг монгол хэл бичгийн судлалд хийсэн нээлт хэмээн монголч эрдэмтэд үздэг юм.
-Кирилл үсгийн дүрмийг зохиож хэрэглэж эхэлсэн нь ард нийтээрээ бичиг үсэгтэн болоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн гэж үздэг. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-Монгол бичгийг халах солих тухай яриа бол 1930-аад оноос эхэлсэн. 1941 оны гуравдугаар сарын МАХН-ын Төв Хорооны, Сайд нарын зөвлөлийн хамтарсан хурлаар шинэ үсэг зохиох ажлыг Ю.Цэдэнбал даргатай комисст даалгаж хийлгэсэн. Энэ комисст манай хүрээлэнгээс Ц.Дамдинсүрэн, Ш.Лувсанвандан нар орсон. Ингээд мөн оны тавдугаар сард “Орос үсэг дээр үндэслэсэн монгол шинэ үсэг батлах тухай” тогтоолыг батлан сургаж эхэлсэн тэр цагаас хойш 80 жил өнгөрсөн байна. Ингээд энэ үед дэлхийн хоёрдугаар дайн эхэлсэн тул уг ажил нэлээд саадтай болж 1946 оны нэгдүгээр сарын нэгнээс бүх хэвлэл ба улсын албан хэргийг шинэ үсгээр явуулах тухай тогтоол гарсан. Энэ үеэс ард нийтээр бичиг үсэгт тайлагдах үйл явц эхэлж 1963 он гэхэд нийт ард түмний 90 хувь нь бичиг үсэгт тайлагдсан тул ЮНЕСКО-гийн алтан медаль, дипломоор 1971 онд манай хүрээлэнг шагнасан байдаг. Кирилл үсгийн дүрэм ярихад Ц.Дамдинсүрэн гуайн 1983 оны 18 мянган үг бүхий үсгийн дүрмийн толь бичгийг заавал дурдах ёстой. Одоогийн сэтгүүлчид хэвлэл мэдээллийнхний биднээс асуудаг нэг хэв шинжит асуулт бол энэ үсгийн дүрэм өөрчлөгдсөн эсэх тухай, мөн цөөн хэдэн “маргаантай” үг болжээ. Энэ толь бичгийг 1951 онд зохиосон толь дээрээ суурилан 1983 онд дахин боловсруулж гаргасан байдаг. Үсгийн дүрэм цоо шинээр зохиох, түүнийг дагаж мөрдөх бол төвөгтэй ажил бөгөөд Ц.Дамдинсүрэн гуай “Бид нэгмөсөн бүрэн боловсорсон үсгийн дүрмийг зохиож чадахгүй тул алхам алхмаар, шат шатаар боловсруулбал хожим сайн дүрэмтэй бол чадна” гэж хэлснийг мартаж болохгүй.
-Монголын нууц товчоо судлал бол танай хүрээлэнгийн нэгэн гол судлагдахуун байх, тийм үү?
-Нууц товчоо бол хятад бичгээр монгол хэлээр бичигдсэн бүтээл байсан гэдгийг уншигчид мэднэ. Энэ бүтээлийг гадаадын судлаачид өөрсдийнхөө хэлээр хөрвүүлж орчуулсан байсан ч монгол хэлээрээ гараагүй байсныг академич Ц.Дамдинсүрэн монгол хэлээр орчуулах санаа олж 40-өөд оноос эхэлж өөрийнх нь бичсэнээр “Долоон жил нухаж” хийсэн түүнд алдар гавьяа хоёрыг зэрэг авчирчээ. Эхний долоон бүлгийг Шинжлэх ухаан гэдэг сэтгүүлд хэвлүүлсэн байдаг. Ингээд 1947 онд олон нийтэд зориулан Монголын нууц товчооны бүрэн эхийн орчуулгыг хэвлүүлжээ.
-Зуун жилийн их ойн өдөр монгол хэл бичгийн салбарын гурван оргил буюу Бямбын Ринчен, Цэндийн Дамдинсүрэн, Шадавын Лувсанвандан нарын тухай дурсахгүй байж хэрхэвч болохгүй…
-Алдас болно шүү дээ. Энэ гурван их хүн үеийн үед энэ хүрээлэнгийн бэлгэ тэмдэг, брэнд болж байдаг. Энэ гурав гурвуулаа гайхамшигтай сэтгэгчид, агуу эрдэмтэд, соён гэгээрүүлэгч нар байлаа. Үеийн үед бүтээл номоороо ч соён гэгээрүүлэгч хэвээр, сургаал номлол нь ч мөнхөд орших эрдэмтэд гэж хэлж болно. 1961 онд анх ШУА байгуулагдахад анхны найман хүнийг ШУА-ийн анхны жинхэнэ гишүүн буюу академичаар сонгоход гурвуулаа сонгогдож байсан нь ШУА-ийн ойн энэ өдөр дурсахад маш сайхан дурсамж байна.
-Аль ч улсын судалгаа шинжилгээний газар эрдэм шинжилгээний бичиг гэж нэг чухал юм байна?
-Манай ШУА-ийн Хүрээлэнгүүд бүгд 25 сэтгүүл хэвлүүлдэгийн тав нь манай хүрээлэн дээр байна. Энэ таван сэтгүүлээс 1959 оноос эхэлсэн “Хэл зохиол судлал”, “Аман зохиол судлал” сэтгүүл хамгийн ахмад нь, “Хэрэглээний хэл шинжлэл” сэтгүүл хамгийн залуу нь болж байна. Манай сэтгүүлүүд олон улсын дугаар авч, дотоод гадаадын монгол судлаач, эрдэмтдийн өгүүллээ хэвлүүлэх гэж зорьдог нэр хүндтэй индэр болж чадсан. Бид бүх сэтгүүлээ цахим болгож олон улсад гаргахаар ажиллаж байна.
-Та тус хүрээлэнгээс 100 жилийн түүхэнд хоёр мянга шахам бүтээл хэвлүүлээд байна гэж хэлсэн. Хүрээлэнгийн бүтээлүүдийг ажиглахад түүхэндээ хэд хэдэн цуврал санаачлан бий болгожээ, энэ талаар?
-Тийм шүү, хэл шинжлэл, утга зохиол судлалаар нэлээд хэдэн цуврал бий болгосон байдаг. Үүний нэг нь “Монгол аман зохиолын чуулган” цуврал юм. Энэ цувралаар одоо Монголын болон дэлхийн монгол аман зохиол судлаачдын бишрэн үздэг 45 бүтээл хэвлэгдээд байна. Ер нь 99 боть хүртэл хэвлэх зорилготой байгаа. Манай утга зохиолын салбарынхан “ХХ зууны монгол зохиолчид” цувралыг санаачлан саяхан нэрт яруу найрагч Бэгзийн Явуухулан гуайн дугаар буюу 99 дэх бүтээлийг доктор Б.Мөнхбаяр эрхлэн хэвлүүлж 100 жилийн ойгоороо нээлтээ хийх гэж байна.
-Танай хүрээлэнгийнхэн Монголын уран зохиолын түүхийг бараг бүгдийг биччихлээ. Харин хэл шинжлэлийнхээ түүхийг яагаад бичихгүй байна вэ?
-Тэр ч үнэн шүү (инээв). Бид уран зохиол судлалын тойм, түүхээ бүр аль эрт бичсэн. Ц.Дамдинсүрэн гуай “Монголын уран зохиолын тойм”-ыг аль 1957 онд нэгдүгээр дэвтрийг өөрөө зохиож, гуравдугаар дэвтрийг 1968 онд “Монголын орчин үеийн уран зохиолын товч түүх” нэрээр 1921-1965 оны түүхийг багтааж, 1977 онд хоёрдугаар дэвтрийг, удирдан, редакторлан хэвлүүлсэн. Үүнээс гадна “Монголын орчин үеийн уран зохиолын түүх I”-ийг 1985 онд, “Монголын орчин үеийн уран зохиолын түүх II”-ийг 1989 онд, мөн түүхийн III ботийг 1998 онд, IY ботийг 2014 онд бичиж хэвлүүлж XX зууны Монголын уран зохиолын түүхийг бүрэн бичиж дуусгажээ. Харин хэл шинжлэлийн түүхийн судалгааг академич Л.Болд нарын эрдэмтэд хийсээр байгаа. Бид хараахан дуусаагүй байна.
-Хэл зохиолын хүрээлэнгийн бас нэг гол зүйл бол эрдэм шинжилгээ, судалгааны экспедицийг олон жил тасралтгүй зохион байгуулж ирсэн боловч тасалдсан. Үүний ач холбогдол юу вэ, сэргээх талаар ямар ажил хийж байна?
-Энэ бол чухал ач холбогдолтой ажил юм. Судар бичгийн хүрээлэн анхнаасаа ном бүтээл цуглуулах ажлыг санаачлан хийж байсан. 1930-аад оноос эхэлж, 50-иад оноос эрчимжиж Монголын бүхий л аймаг орон нутгуудаар төлөвлөгөөтэй явж нийт 40 шахам удаагийн шинжилгээний ангийг зохион байгуулсан байдаг. Энэ шинжилгээний экспедицийн үеэр хийх гол ажил нь угсаатны зүйн судалгаа хийх, монголчуудын амьд хэл яриа, нутгийн аялгууг судлах, монгол ардын аман зохиол, ардын билиг, уран зохиолын дурсгалыг судлах, судар ном цуглуулах ажил байлаа. Энэ шинжилгээний ангийн явалтаар цуглуулсан арвин их материал эх хувиараа манай хүрээлэнгийн Эх хэлний сан хөмрөгийн салбарт хадгалагдаж байна. Харамсалтай нь энэ ажил 90-ээд оноос үндсэндээ зогссон. Баяртай нь миний бие өнгөрсөн есдүгээр сард Соёлын сайд Ч.Номинтой уулзаж энэ ажлыг дахин сэргээх тухай ярилцсаны эцэст тус яамны төлөвлөгөө, төсөвт энэ тухай зардал тусгагдаж ШУА-ийн Хүрээлэнгүүдийн хамтарсан экспедицийг 2022 оноос эхлүүлэх сайхан шийдвэр гарсан.
-Одоо судалгааны болон өөр ямар ажил хийж байна вэ?
-Судалгааны ажил хэл бичгийн судлал, утга зохиолын судлал гэдэг үндсэн хоёр чиглэлтэй. Хэл бичиг дотроо монгол хэл шинжлэлийн асуудал, хэрэглээний хэл шинжлэлийн асуудал, сурвалж бичиг судлалын асуудал гэсэн гурван чиглэл бий. Харин утга зохиол нь орчин үеийн утга зохиол, аман зохиол, эртний уран зохиол гэсэн гурван салбартай. Хэл шинжлэлийн салбар гэхэд Монгол хэлний нутгийн аялгууны судалгаа хийж байна. Хүн ардын бичиг үсгийг дээшлүүлэхэд зориулсан толь бичиг гаргадаг. Орчин үеийн шинжлэх ухаан, технологийн дагуу 2008 онд хэвлүүлсэн таван боть дэлгэрэнгүй тайлбар толийг утасны аппликэйшнд суулгасан. Энэ нь дэлхийн хаанаас ч монгол хэлний 80-90 мянган үгийн утга, бичлэг, дуудлага, монгол бичиг, холбоо үгийг үзэх боломж бүрдүүлж байгаа юм. Хэрэглээний хэл шинжлэлийн хувьд ШУ-ы 11 салбарыг хамруулсан 10 гаруй мянган нэр томьёоны тайлбар толийг онлайнд байрлуулсан. Бүх шинжлэх ухаанд тулгамдаж буй нэг асуудал бол нэр томьёоны тухай асуудал юм.
-Монгол хэл хөгжиж байна уу?
-Монгол хэл хөгжиж байна. Яагаад гэвэл бидний хийдэггүй, мэддэггүй зүйлс гадны орноос орж ирэх болгонд дагаад шинэ нэр орж ирж байна. Орж ирсэн үг хүмүүсийн хэрэглээнд орж байна гэдэг нь хэл амьд, хөгжиж байна гэсэн үг. Тэр хөгжлийг зөв зохистой байлгахын төлөө манай хүрээлэн ажиллах ёстой. Аль ч орны хөгжилд хэрэглээний хэл чухал болж байна. Хэрэглээний хэл шинжлэл гэдэг нь өнөөдрийн хөгжлийн бодлогыг авч явах ёстой зүйл.
-Чухам хэлний зөв зохистой хөгжил гэж юуг хэлдэг юм бэ?
-Шинжлэх ухааны оролцоотой хөгжлийг хэлж байгаа юм. Хүн бүр дураараа бичиж, оноож, орчуулж, зохиож болохгүй. Энэ бүхэн дүрэм, журамтай онолд суурилах ёстой.
-Хүрээлэнгийн үнэт зүйл юу вэ?
-Товчхон хэлэхэд, өнгөрсөн 100 жилийн хугацаанд манай эрдэмтдийн бүтээсэн 2000 шахам эрдэм шинжилгээний бүтээл бидний үнэт зүйл юм. Сан хөмрөгт 1257 монгол судар, 1150 тод судар, 6889 төвөд судар, 450 хавтас бүхий 100 мянга хол давах шинжилгээний ангийн гар бичмэл, 66 тууль, 1465 үлгэр, 1698 дуу, 651 ерөөл магтаал, эрдэмтдийн хувийн архив, Монголын нууц товчооны гар бичмэл, ховор зургууд хадгалагдаж байгаа.
Манай хүрээлэнгийн 100 жилийн ой наагуур бодоход ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийнхний ой, дундуур бодоход монгол хэл бичиг, утга зохиол судлаачдын баяр, бүр холуур ярьвал монгол хэлээр хэлэлцэгч, хэрэглэгч бүхний баяр учраас уншигч та бүхэнд 100 жилийн ойн халуун баярыг өргөн дэвшүүлж, эрүүл энх, саруул сайхныг хүсэн ерөөе.
Өдрийн сонин
