Монгол Улсын Шинжлэх Ухааны Академийн дээд шагнал “ХУБИЛАЙ ХААН” алтан медаль гардуулах ёслолын үйл ажиллагаа өнөөдөр /2024.09.24/ ШУА-ийн төв байранд ёслол төгөлдөр боллоо. Энэхүү Шинжлэх ухааны Академийн дээд шагнал “Хубилай хаан” алтан медалийг анх 2008 онд бий болгосон бөгөөд шинжлэх ухаан, технологи, инновацын салбарын хөгжилд онцгой хувь нэмэр оруулсан, эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлын үр дүн нь олон улсын хэмжээнд үнэлэгдсэн, шинжлэх ухааны салбарт хориос доошгүй жил ажилласан, шинжлэх ухааны нарийн мэргэшлийн боловсон хүчин бэлтгэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан мэргэжлийн өндөр ур чадвартай Монгол Улсын болон гадаадын эрдэмтэнд, мөн Монгол Улсын шинжлэх ухаан, технологи, инновацын хөгжилд онцгой хувь нэмэр оруулсан төрийн зүтгэлтэн, хувь хүнд олгодог журамтай. Энэ удаа “Хубилай хаан” алтан медалийг дотоодын 3, гадаадын 2 эрдэмтэнд олгохоор шийдвэрлэсэн байна. Тус нэр хүндтэй шагналыг Д.Рэгдэл, Л.Энх-Амгалан, Б.Батцэцэг, В.И.Сергиенко, К.Ёшиока нарт олголоо.
“Хубилай хаан” медалийн эзнээр тодорсон эрдэмтэн судлаачид, төрийн зүтгэлтнүүдийн товч танилцуулгыг Та бүхэнд хүргэе ээ:
Дүгэрийн РЭГДЭЛ: 1970 онд Говь-Алтай аймгийн 10 жилийн дунд сургууль, 1976 онд ЗХУ-ын Харьковын Улсын их сургууль, Биохимич, 1985 онд Герман улсын Берлин хотын А.Гумболдтын их сургууль, аспирантур, Энзимологич мэргэжлээр суралцан төгссөн. 1985 онд БНАГУ-ын Берлин хот дахь А.Гумбольдтын нэрэмжит их сургуульд “Ногоон вандуйн липоксигеназын изоэнзимүүдийг цэврээр гарган авах арга, тэдгээрийн шинж чанар” сэдвээр байгалийн ухааны доктор,
2001 онд Монгол Улсын ШУА-д “Липоксигеназууд: Нийтлэг шинж чанар ба өвөрмөц онцлогууд” сэдвээр химийн шинжлэх ухааны доктор (Sc.D)-ын зэрэг хамгаалсан,
2002 онд Монгол Улсын ШУА-ийн жинхэнэ гишүүн, академич,
2019 онд Олон улсын академиудын холбооны академич хэргэмийг тус тус хүртжээ.
Д.Рэгдэл нь 1976-1977 онд ШУА, ХХТХ-нд эрдэм шинжилгээний дадлагажигч ажилтан, 1977-1982 онд ШУА, ФТХ-нд эрдэм шинжилгээний дэд ажилтан, 1982-1985 онд А.Гумболдтын их сургууль, Герман, Математик-Байгалийн ухааны факультет, аспирант, 1985-2001 онд ХХТХ, Биохимийн сектор, эрдэм шинжилгээний ажилтан, секторын эрхлэгч, хүрээлэнгийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, 2001-2009 онд ШУА-ийн Эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, 2009-2016 онд ШУА-ийн Тэргүүн дэд Ерөнхийлөгч, 2016-2024 онд ШУА-ийн Ерөнхийлөгчөөр тус тус сонгогдон ажиллаж байгаад 2024 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байна.
Монгол Улсын төр засгаас Д.Рэгдэлийн хөдөлмөр бүтээлийг өндрөөр үнэлж 1996 онд Монгол улсын Төрийн Соёрхол, 1998 онд Алтангадас одон, 2006 онд Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, 2021 онд Сүхбаатарын одонгоор тус тус шагнажээ.
Түүний шинжлэх ухаанд оруулсан хувь нэмрээс дурдвал:
1976 оноос ШУА-д ЭШ-ний дадлагажигч ажилтнаас ШУА-ийн Ерөнхийлөгч болтлоо тасралтгүй 50 орчим жил ажиллаж, төрөөс үндэсний шинжлэх ухааны салбарын хөгжилд анхаарах, чиг хандлагыг сайжруулахад оруулсан хувь нэмэр үүний дотор Шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүдийн нэгдсэн цогцолбор, Тэргүүлэгчдийн газрын байрыг барьж байгуулах, ШУА-ийн санхүүжилт, түүний үр ашгийг нэмэгдүүлэх, салбарын хүний нөөцийг бэхжүүлэх, эрх зүйн орчныг сайжруулах зэрэг томоохон ажлыг гардан удирдаж хэрэгжүүлж ирсэн.
Д.Рэгдэл ургамлын саармаг липоксигеназуудын өөрийгөө идэвхгүйжүүлдэг синкаталитик механизм, биологийн мембрантай харилцан үйлчлэлцэх чадвар зэрэг онцлог шинж чанарыг илрүүлэн, урвалын механизмыг цогцоор нь тайлбарлан баталгаажуулсан нь онолын биохимийн салбарт анхдагч ажил болсон.
Д.Рэгдэл нь Монголын Биохимийн салбарын тэргүүлэх эрдэмтдийн нэг бөгөөд Монгол улсад сансрын биологи-анагаах ухааны хөгжлийн эхлэлийг тавьсан эрдэмтдийн нэг юм. Тэрээр “Интеркосмос” хөтөлбөрийн хүрээнд сансрын нислэгийн үед хүний бие организмд үүсэх сөрөг нөлөөллийг алиментар замаар бууруулах чиглэлийн судалгаанд оролцсон. Энэ судалгааны хүрээнд монгол чацарганы тосыг сансрын нисгэгчдийн хоол хүнсэнд хэрэглэж, сансрын нислэгийн үед цусанд үүсэх чөлөөт радикалын хэмжээг бууруулдаг болохыг тогтоосон.
Бадгарын БАТЦЭЦЭГ: 1990 онд ЗХУ-ын Скрябины нэрэмжит Москвагийн Мал эмнэлгийн академид бакалавр магистрын зэрэг, 2004 онд Япон, Обихирогийн мал эмнэлэг хөдөө аж ахуйн их сургуулийн Эгэл биетэн судлалын үндэсний төвд “Бэлчээрийн хачгаар дамждаг адууны бабезиоз өвчнийг оношлох молекул биологийн өвөрмөц арга боловсруулсан нь” сэдвээр докторын зэрэг хамгаалсан.
2014 онд ХААИС-ийн дэд профессор, 2017 онд ХААИС-ийн профессор, 2015 онд ХААШУА-ийн гишүүнээр тус тус сонгогджээ.
1993-1999 онд Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн хачиг шавж эгэл биетэн судлалын лабораторид эрдэм шинжилгээний ажилтан,
1990-1993 онд Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн хачиг шавж эгэл биетэн судлалын лабораторид эрдэм шинжилгээний туслах ажилтан,
2004.4-2006.3 Японы Обихирогийн Мал эмнэлэг Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн Эгэл биетэн судлалын үндэсний төвд Японы шинжлэх ухаан технологийн дэмжих сангийн тэтгэлэгт профессорын статустай зочин судлаач,
2006 оны 4 дүгээр сараас 2006 оны 12 дугаар сар хүртэл Японы Обихирогийн Мал эмнэлэг Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн Эгэл биетэн судлалын үндэсний төвд BRAIN төслийн үндсэн судлаач,
2007-2012 онд Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн Молекул генетикийн лабораторийн эрхлэгч,
2011-2012 онд Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн Эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, дэд захирал,
2012 оны 9 дүгээр сараас одоог хүртэл Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн захирлаар ажиллаж байна.
Б.Батцэцэг нь судалгааныхаа үр дүнгээр 2013, 2014, 2015 онд Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн шилдэг судлаач шагнал, 2016 онд БСШУЯ-ны шинжлэх ухааны шилдэг бүтээлийн шагнал, 2016, 2017, 2018 онд ХХААХҮ-ийн Сайдын нэрэмжит шилдэг инновацын грантын шагнал, 2018 онд Монгол Улсын Засгийн Газрын Шилдэг Инновацын бүтээгдэхүүн шагнал, 2019 онд БШУЯ-ны Шинжлэх ухааны шилдэг бүтээлийн шагнал, 2020 онд ХХААХҮ-ийн сайдын нэрэмжит шилдэг инновацын грантын шагналыг тус тус хүртжээ.
Түүний шинжлэх ухаанд оруулсан хувь нэмрээс дурдвал:
Мал эмнэлэг, хүнсний аюулгүй байдал, нийтийн эрүүл мэндийн чиглэлээр хийсэн судалгааныхаа үр дүнд тулгуурлан шинжлэх ухааны өгүүлэл 150 гаруйг бичиж түүнээс 56 нь олон улсын мэргэшсэн судлаачдын хянан баталгаа хийгдэж хэвлэгддэг импакт фактор бүхий сэтгүүлд хэвлэгдсэн. Олон улсын хамтарсан болон засгийн газрын санхүүжилттэй 7 төслийг удирдаж амжилттай ажилласнаас хамгийн том төсөл нь Монгол улсад анх удаа хэрэгжсэн Японы ЖАЙКА, АМЕД байгууллагаас 4.8 сая долларын санхүүжилттэй САТРЕПС төслийг амжилттай удирдсан. Олон улсын патент 1, дотоодын патент 7, ашигтай загвар 4-ийг Оюуны өмчийн газраар батлуулжээ.
Кацужи ЁШОКА: 1980 онд Японы Кюшюгийн Их сургууль, 1987 онд Японы Кюшюгийн Их сургуульд докторын зэрэг хамгаалсан. 2001 оноос Япон Улсын Каназавагийн их сургуулийн профессороор ажиллаж байна.
