Монгол
Улсын Шинжлэх ухааны академийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн захирал,
доктор Д.Золбоотой ярилцлаа.
-Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа
тогтоосны 70 жилийн ой энэ жил тохиож байгаа. Тэгэхээр танай хүрээлэнгийн хувьд
Хятад судлал, шинжилгээний ажлын түүхээс яриагаа эхлэе?
-Манай хүрээлэн байгуулагдаад хагас зуун жил
болсон, 51 дэх жилийнхээ түүхийг бичиж яваа, шинэ үеийн шинжлэх ухааны гол
байгууллага. Хятад улсын хувьд монголчууд олон зуун жилийн өмнөөс харилцаатай,
эртнээс сайн мэддэг түүхэн уламжлалтай.
Хөршөө таньж мэдэх, судлах ажил дундад зууны үеэс Чингис хаан, Хубилай хааны үеэс уламжлалтай,
олон жилийн түүх, туршлагатай ард түмэн.
Орчин цагийн эрдэм шинжилгээ, судалгааны бие
даасан байгууллага анх 1968 онд тухайн үеийн улс төрийн нөхцөл байдал, бусад улсуудын жишгээр Ази,
Африкийн хэлтэс нэртэйгээр байгуулагдсанаар
орчин цагийн гадаад орон судлал, тэр дундаа Хятад судлал, шинжилгээний
ажил албан ёсоор шинэ шатанд гарсан гэж хэлж
болно. Анх хүрээлэн маань
хэлтэс нэртэй байгуулагдаж байх тухайн
үед манай хүрээлэнгийн анхны захирал, нэрт судлаач Д.Далай гуайг Шинжлэх
ухааны академийн Ерөнхийлөгч Б.Ширэндэв гуай дуудаж уулзан “Ази Африкийн
хэлтэс байгуулагдсаны хувьд цаашдаа Хятад судлалд түлхүү анхаарч ажиллаарай.
Цаашдаа Хятад судлалын бие даасан хүрээлэнтэй ч болох ёстой юм” гэж хэлж байсан
сайхан дурсамж байдаг. Байгуулагдсан цагаасаа, ялангуяа эхний 30-аад жил,
1990-ээд хүртэл манай хүрээлэнгийн гол
судлал хөрш Хятад улсын судалгаанд түлхүү суурилж ирсэн. 1990-ээд оноос улс төрийн
нөхцөл байдал өөрчлөгдөж, гадаад харилцаа өргөжсөнтэй холбоотойгоор бусад
улсуудын харилцаа, судалгаанд анхаарах болсон ч гэсэн Хятад болон Орос судлал
манай хүрээлэнгийн гол чиглэл байсаар ирсэн гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Тэр ч
утгаараа Хятад судлал манай хүрээлэнгийн гол судлал ухагдахуун юм.
-Монгол
Улсын академийн түүх судлал, ялангуяа Хятад судлал өнөөдөр ямар түвшинд
байгаа гэж та хэлэх вэ?
-Ер нь бид олон улсын судалгааны чиг
хандлагаас хоцроогүй, ижил түвшинд ажиллаж байгаа. Гэхдээ бидэнд боломж,
давуу тал илүү байгаа, цаашид ч боломж өргөн байна. Тийм ч учраас Хятад судлалд
манай хүрээлэнгийн оруулсан хувь нэмэр их, цаашдаа ч их байх ёстой. Ялангуяа
үе, үеийн эрдэмтэн судлаачдын хүчин зүтгэлээр хангалттай түвшинд ажиллаж чадаж
байгаа гэж хэлж болно.
-Монгол Улс БНХАУ-тай димломат харилцаа
тогтоосны 70 жилийн ойн үйл ажиллагаа бүтэн жилийн турш үргэлжлэхээр төлөвлөгдсөн
байгаа. Энэ хүрээнд танай хүрээлэнгийн зүгээс ямар томоохон ажлууд хийж
байгаа вэ?
-Түүхт 70 жилийн ойг тохиолдуулан хийх
ажлуудыг төлөвлөн, өнгөрсөн жилээс нэлээд ажлууд хийж эхэлсэн. Энэ жилийн хувьд Улаанбаатар, Хөх хот, Бээжин хотод
эрдэмтэн судлаачдын хамтарсан эрдэм шинжилгээний хурал хийх,
эрдэмтдийн дуу хоолойг олон нийтэд хүргэх, хамтарсан ном, бүтээл гаргахаар
төлөвлөж ажиллаж байгаа. Өнгөрсөн жил Монгол Улсын Гадаад харилцааны сайд
Б.Цогтбаатар, БНХАУ-ын Гадаад харилцааны сайд Ван И нар тохиролцсоны дагуу
ГХЯ-ны санаачилга, дэмжлэгтэйгээр хамтарсан эрдэмтдийн зөвлөгөөн зохион
байгуулахаар ажиллаж байна. Энэхүү эрдэм шинжилгээний хамтарсан хурлаар
харилцааны асуудлаар тулгамдсан асуудлаар шийдэл олох, цаашдаа үйл ажиллагаа
тодорхойлох олон асуудлуудыг хэлэлцэнэ гэсэн төлөвлөгөөтэй байдаг. Мөн
хоёр талын харилцааны асуудлаас гадна Оросын эрдэмтэдтэй хамтран эдийн
засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх боломж, тухайлбал одоо яригдаж байгаа
эдийн засгийн коридор гэх мэт асуудлуудаар энэ зургадугаар сард Улаанбаатар
болон Алтанбулагт Монгол, Хятад, Оросын эрдэмтдийн хамтарсан хурал хийхээр төлөвлөөд
байгаа. Энд гадаад харилцааны бодлогод зөвлөмж өгөх томоохон асуудлууд
хэлэлцэгдэх байх гэж найдаж байна.
-“Бүс ба зам” хөтөлбөрийн тухайд гэхэд олон
жил яригдаж байгаа. Монгол Улс газар зүйн байрлалын хувьд ч илүү өргөн
хүрээнд оролцох боломжтой байх?
-Бидэнд давуу тал боломжууд байгаа. Үүнийхээ
хэрээр олох ашиг ч бий. Хэт болгоомжлол, цаг хугацаа алдсанаар бид
магадгүй боломжоо дутуу ашиглаж
байж магадгүй гэж би хувьдаа боддог. Хятадын
зүгээс “Хөгжлийн галт тэргэнд хамтдаа суух уу” гэж асууснаас хойш ч нэлээд
хугацаа өнгөрөөд байна.
-Монгол, БНХАУ, ОХУ гурван улсын Ерөнхийлөгч
нарын уулзалт, санал санаачилгууд яригдаж эхэлснээс хойш нэлээд хугацаа
өнгөрчихлөө, Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд манай зүгээс идэвх санаачилга сул, хугацаа
алдаж байна уу гэсэн байр суурь ч бас сонсогдож байна. Та юу гэж бодож байна?
-Тийм ээ, таны хэлснээр Монгол Улс газар зүйн
байрлалын хувьд, өвөг дээдсээс үлдээсэн газар нутаг, түүхэн уламжлалын оролцоогоор
давуу талтай. Томоохон оролцогч тоглогч болох боломжтой. Энгийнээр хэлэхэд
Монгол Улсын оролцоогүйгээр эдийн засгийн коридор байгуулагдах боломжгүй.
Цаг хугацаа алдаад байна уу гэсэн байр суурьтай санал нэг байна. Эндээс бас
монголчуудын олж болох боломж, ашгийг ч бас харах хэрэгтэй. Монголчууд анх
гурван улсыг холбосон төмөр замыг байгуулсан 1960-аад оны үед Улаанбаатар
төмөр замын орлого Монгол Улсын төсвийн орлогын тал хувийг хангадаг байсан
гэсэн мэдээлэл байдаг. Хэдийгээр тухайн үед манай улсын төсвийн цар хэмжээ харьцангуй
бага байсан хэдий ч дэд бүтцийг хөгжүүлснээр илүү их ашиг гарах боломжууд
байгаа гэж би боддог. Мэдээж хэрэгжүүлэхийн тулд төлөвлөгөө, төсөв, хөрөнгө
гээд олон зүйл шаардлагатай. Гэхдээ огт хийхгүй байснаас буруу ч болтугай хийж
эхлэх нь сайн гэсэн үг байдаг. Яарвал даарна гэдэг ч цаг хугацаа бас биднийг
хүлээхгүй шүү дээ. Өнгөрсөн жилийн Чинбаогийн уулзалтаар Монгол Улсын байр
суурийг тодорхой болгож, өмнөх уламжлалаа хадгалан үргэлжлүүлнэ гэдгээ ойлголцсон
учраас одоо гацах зүйл гарахгүй байх гэж бодож байна.
-Олон улсын харилцааны хүрээлэнд 23 жил
ажиллаж байгаа түүх судлаачийн хувьд танаас асуухад олон улс судлал, тухайлбал
Хятад судлалын хувьд танай хүрээлэнгийн хийж чадсан хамгийн том ажлууд гэвэл
юуг хэлэх вэ?
-Намайг анх ажилд орж байхад манай том
судлаачид, буурлууд Далай гуай, Жамсран гуай, Раднаа гуай, Дамдинсүрэн багш гээд олон мундагчууд
ажиллаж байсан. Өмнөх үеийн, ер нь үе, үеийн эрдэмтэд байна.Түүх бичлэгийн талд илүү их анхаарал
тавьж байсан. Цаашдаа харин яах вэ гэдэг асуудлыг одоо бид тавих цаг болсон.
1999 он хүртэлх түүх бичлэгийн судалгаа бол маш сайн хийгдсэн байдаг. Бидний
багш Бэгзжав гуайн 1949 оноос эхлээд 1999 он хүртэлх 50 жилийн түүх бичсэн ном
байдаг. Бид үүнийг дахин хэвлэж байгаа.Энэ бол түүх. Бид эхний 50 жилийн ажлын
дүнгээ ингэж гаргаж тавьж байж. Одоо цаашид яах вэ? Магадгүй үүнээс хойшхи 20
жилд бид тийм ч их айхавтар урагшаа явж чадаагүй, бидний дуу хоолой хангалттай
түвшинд гарч ирж чадаагүй байж магадгүй. Тэгэхээр шинэ үе гарч ирээд бид юу
хийх вэ, юу хийсэн бэ гэдгээ ярих ёстой. Хөгжил процесс гэж үзвэл юу ч хийхгүй
гацаагаад байж болохгүй. Бид үүнийг цааш нь үргэлжлүүлэх ёстой. Магадгүй бид
алдаа гаргаж ч магадгүй. Гэхдээ бодит судалгаан дээр үндэслэсэн байхад илүү
алдаа гаргахгүй, гол нь ажлаа үргэлжлүүлэх, урагшлуулах ёстой.
-Монгол Улс БНХАУ-тай дипломат харилцаа
тогтоосны 70 жилийн ойн хүрээнд олон ажил зохиогдож байна. Гэхдээ яг энэ ойн
хүрээнд бид яг бодитоор ямар үр дүнд хүрч чадах вэ. Зөвхөн баяр тэмдэглэхээс
гадна..?
-Тийм ээ,
энэ бол их бодитой асуулт байна. Баяр тэмдэглэх бол нэг асуудал.
Харин цаана нь юу үлдэх ёстой, юуг бид олж
харах ёстой вэ гэдэг нэг асуудал. Хамгийн гол нь бид юунд алдав, юунд онов гэдгээ
тогтоож цаашдаа яах вэ гэдгээ тодорхойлох ёстой гэж би хувьдаа харж байгаа.
Мэдээж судалгаа, шинжилгээ, зөндөө олон хурал хийж байна. Гэхдээ бидэнд юу дутагдаж
байна вэ, бид юу хийх вэ, хөршүүдээсээ бид юу суралцах ёстой вэ, магадгүй
бидний алдаа юунд байна вэ гэдгийг бодитоор харж, бодлого боловсруулах ёстой.
-Өөрөөр хэлбэл, ой тэмдэглэнэ гэдэг бидний
хувьд өнгөрсөн хугацааны ажилдаа дүгнэлт тавих, магадгүй харилцааны хувьд цоо
шинэ шатанд гарч ирэх түүхэн боломж юм гэж та хэлэх гээд байна аа даа?
-Тийм ээ. Магадгүй бид 50 жилийн ойгоо
тэмдэглэж байх тэр үетэйгээ харьцуулахад өнөөдөр 70 жилийн ойн өндөрлөгөөс
харахад хангалттай түвшинд хүрээгүй байж магадгүй. Гэхдээ цаашдаа юу хийх вэ
гэдгээ тодорхойлох бас нэг цэг болж байгаа гэдгийг анхаарах хэрэгтэй болов уу.
Өөрөөр хэлбэл, 80 магадгүй 100 жилийн ойгоо тэмдэглэхдээ бид арай өөр түвшинд
хүрэх ёстой эхлэл цэг тавигдаж байгаа ч юм билүү. Түүх өөрөө бичигдэж байдаг.
Үүнийг бид 70 жилийн ойн өндөрлөгөөс харж, тодорхойлж чадвал дараа, дараагийн
жилүүдэд илүү өөдрөг мэдээлэл биднийг хүлээж байх болов уу гэж найдаж байна.
